कोक-ओ-वां

# # #

कोक-ओ-वां (Coq-au-vin) चा शब्दशः अर्थ होतो वाईन मध्ये शिजवलेला कोंबडा. फ्रेंच लोक त्यांच्या चीझ, वाईन, ब्रेड, चिकन, बीफ आणि पोर्क यांच्याशिवाय जगू शकत नाहीत. त्यामुळे कोक-ओ-वां मध्ये वाईन, चिकन, बटर यांचा संगम झालेला पाहायला मिळतो. मी शिकलेल्या फ्रेंच रेसिपी मधली ही पहिली. कोक-ओ-वां करण्याच्या अनेक कृतींपैकी ही एक माझा बेलफोर्टमधला जुना घरमालक एरिक ने मला शिकवली आहे. व्यक्ती आणि प्रदेश यांनुसार ही रेसिपी बदलते. असं असलं, तरी मूळ घटक सारखे असल्याने त्याची एक विशिष्ट चव असते. तर रेसिपी खालील प्रमाणे:

साहित्य (दोन माणसांसाठी):

मॅरिनेड साठी साहित्य:

चिकन        : :२ लेग संपूर्ण आणि १ ब्रेस्ट चे मध्यम तुकडे

रेड वाईन      : ७५० मिली (शक्यतो कॅबर्ने सॉविन्यो (Cabernet Sauvignon) किंवा पिनो नोआ (Pinot Noir) वापराव्यात.

कांदे             : ३ मोठे 

मिरची         : १ मध्यम 

काळी  मिरी : २ लहान चमचे 

मॅरिनेड ची कृती:

१. एका बाउल मध्ये खाली कांद्याच्या चकत्या, मिरचीचे तुकडे, मिरी, घालून त्यावर चिकन चे पीसेस ठेवावेत. 

२. हे सर्व बुडेल इतपत रेड वाईन त्यावर घालून, झाकून फ्रिज मध्ये १२ ते २४ तासांसाठी ठेवून द्यावं (शक्यतो ७५० मिली वाईन पुरेशी होते). 

मुख्य कृतीचे साहित्य:

गाजर        : २ मध्यम 

मश्रूम         : ४-५ मध्यम 

बटर           : ४ मोठे चमचे  (आधीच फ्रिज मधून काढून मऊ होईपर्यंत ठेवावं)

पार्सले        : ४ काड्या

ऑलिव्ह तेल : २ मोठे चमचे (नसेल तर बिनवासाचं कोणतही)

मैदा             : २ लहान चमचे

मुख्य कृती:

१. मॅरिनेड मधून चिकन, कांदे, मिरचीचे तुकडे काढून वेगळे करावेत. 

२. उरलेलं मॅरिनेड एका पातेल्यात घालून उकळायलाठेवावं. उकळताना वर येणारे फेसाचे थर काढून टाकत राहावं. साधारण ८०% होईपर्यंत उकळावं. 

३. चिकन पुसून कोरडं  करून घ्यावं. 

४. एका खोलगट पातेल्यात १ चमचा ऑलिव्ह/इतर तेल घालून त्यात २ चमचे बटर घालावं (याठिकाणी बेकन वापरतात, पण वास आवडत नसल्याने मी वापरत नाही, तुम्ही बेकन वापरू शकता).

५. त्यावर चिकन चे तुकडे तपकिरी होईपर्यंत भाजून घ्यावेत (५-७ मिनिटे प्रत्येक बाजूने) आणि एका प्लेट मध्ये काढून ठेवावेत. 

६. त्याच तेलात मॅरिनेड मधून काढलेला कांदा, मिरच्या थोड्याश्या भाजून मग त्यात गाजराचे तुकडे घालावेत.

७. गाजर मऊ झालं, कि त्यात भाजलेलं चिकन घालून, वरून आटवलेली वाईन घालावी. पाणी घालून रस्साभाजीसारखा पातळपणा आणावा. काहीजण चिकन स्टॉक पण घालतात. तो असेल तर उत्तम.

८. हे संपूर्ण मिश्रण १५ मिनिटे उकळावे. एका बाजूला पॅन मध्ये बटर गरम करून मश्रूम च्या चकत्या त्यात भाजून घ्याव्यात. मश्रूम मऊ होऊन त्यांचा वास कमी व्हायला हवा. मग ते मश्रूम पण मिश्रणात घालावेत. 

९. उरलेल्या २ चमचे बटर मध्ये २ चमचे मैदा घालून फेटून त्याचा गोळा करावा. ह्याला बुएर- मॅनी (Beurre-Manie) म्हणतात. आणि तो मिश्रणात घालून एकसारखं मिश्रण ढवळून घ्यावं . त्याने घट्टपणा येतो. 

१०. मग हे मिश्रण एका भांड्यात काढून OTG ला १२०° सेल्सिअस ला ४० मिनिटे ठेवावे. 

गरम गरम सर्व करावे. हे नुसतंच किंवा ब्रेड सोबत खाल्लं जातं.

मॅरिनेडचं साहित्य (चिकन, कांद्याच्या चकत्या, मिरची, वाईन आणि मिरी)

एका भांड्यात खाली कांद्याच्या चकत्या, मिरच्या टाकून वर चिकन ठेवून मिरी घालावी.

हे सर्व बुडेल इतकी वाईन आणि मग प्लास्टिक रॅप ने झाकून फ्रिज मध्ये १२-२४ तास ठेवावं

भाज्या - बटाटा, गाजर आणि सोबत बटर. चिकन, कांदे, मिरची वाईन मधून काढून वेगळे करावे. 

चिकन ऑलिव्ह तेल आणि बटर मध्ये तळून घ्यावं

मॅरिनेड ची वाईन उकळून ८०% करावी 

अनुक्रमे कांदे, मिरच्या, बटाटे आणि गाजर चिकन तळलेल्या भांड्यात परतून घ्यावे. 

चिकन घालून वाईन, स्टॉक किंवा पाणी घालून उकळी घ्यावी.

वेगळ्या भांड्यात मश्रूम तळून घ्यावेत, आणि चिकन वर घालावेत.

बटर आणि मैद्याचे मिश्रण 

बटर आणि मैद्याचे मिश्रण 

OTG  ला ५० - ६० मिनिटे १२०° वर  ठेवावे. 

तयार कोक-ओ -वां

बाउल मध्ये गरम गरम वाढावे.

मुंबई ते बेलफोर्ट

बेलफोर्ट चा प्रवास. 

काय आणि कुठून सुरु करायचं? कितीतरी लढाया वैयक्तिक, व्यावसायिक आणि कौटुंबिक पातळीवर लढायची पहिलीच वेळ. आपण हे करू शकणार आहोत का हा स्वतःला पडलेला पहिला प्रश्न. आणि हे करायचंच आहे का? हा दुसरा. चांगलं चाललंय कि सगळं. कशाला उगाच हजारो किलोमीटर दूर जाऊन पडायचं? वगैरे वगैरे. 

तर तयारीची पहिली सुरुवात झाली Aviophobia पासून. आणि मुळात Cleithrophobia असल्याने विमान ही त्या भीतीची अत्युच्च पातळी. नुसतं एअरपोर्ट चं नाव काढलं कि अंगावर काटा यायचा. आता हे एवढे मोठं मोठाले विमान प्रवास झाल्यानंतर त्या phase बद्दल हसू येतं, पण ते जे काही होतं, अगदी खरं होतं आणि तेव्हा माझ्यासाठी अशक्य होतं. रात्रीतून अचानक दचकून जाग  यायची, पोटात आतड्यांना पीळ पडतोय असं वाटायचं, भूक नाही, काही करायची इच्छा नाही. वेगळीच मनस्थिती होती. शेवटी दीपाली पुरंदरे यांना गाठलं. प्रचंड सकारात्मक बाई. त्यांनी नुसतं good morning इतकं  म्हटलं फोन वर  तरी मन हलकं होऊन जायचं. त्यांना बोललो सगळं जे काही आहे ते सुरुवातीपासून सांगितलं. पॅनिक अटॅक, मग तो पॅनिक अटॅक कुठेही येण्याची भीती, मग त्यातून पॅनिक अटॅक आला तर पटकन निसटता येणार नाही अश्या जागांची भीती आणि मग जिथे जाईल तिथे exit शोधण्याची लागलेली मानसिक सवय, खूप मोठा struggle होता. पण दीपाली  च्या नुसत्या counselling ने माझा वर्षा नु वर्षे सुरु असलेला struggle  थांबवला. मला नवीन विचार करण्याची दिशा दिली. फेसबुक वर Cleithrophobia सपोर्ट ग्रुप जॉईन केला. त्यातून पण बरीच माहिती मिळत गेली. आणि मी हळू हळू स्वतः ला बदलू शकलो. अजूनही ती प्रोसेस सुरू आहे. जमेल हळू हळू, मग शुभम च्या मदतीने आणि दीपाली  च्या भरवशावर थरथरत्या हाताने मुंबई अहमदाबाद विमानाचं तिकीट काढलं. कसंबसं स्वतः ला ढकलत ढकलत का होईना एअरपोर्ट वर  गेलो आणि पहिला विमान प्रवास पार पडला. एक फार मोठी वैयक्तिक लढाई मी जिंकलो होतो. त्याबद्दल शुभम, दीपाली चे आभार. त्या दोघांनाही हे श्रेय जातं. 

पुढची लढाई होती ती आपल्या माणसांना सोडून जाण्याची. भारत सोडून कधीही कुठे प्रवास केला नसल्याने काय होईल याची हुरहूर, त्यातून सगळीच अनिश्चितता, मुंबई मधल्या जॉब चे संपत आलेलं कॉन्ट्रॅक्ट त्यामुळे एकमेव ऑपशन असलेला फ्रान्स. २०१७ पासून पाचेक वर्ष काढल्यानंतर मुंबई सोडून जायचं जीवावर आलं  होतं. आता हे सगळं असणार नाही अशी वेगळीच भावना होती. एक प्रकारची मानसिक सवय झाली होती सगळ्याची. एखादं  चांगलं रुजलेलं मोठं झाड अचानक उपटून दुसरीकडे लावावं असं काहीसं झालेलं. परदेश म्हणजे खूप मोठं काहीतरी, भव्य दिव्य असलं काहीतरी खूळ डोक्यात होतं. आता इथे आल्यावर ते किती छोटं आणि बिनमहत्वाचं असतं ते कळलं. पण तेव्हा अक्षरशः फक्त पाच महिने कामाला असलेल्या housemaid ने जेव्हा माझ्या भरलेल्या बॅग्ज पाहून  "भाऊ निघालात? मुंबईत आलात तर नक्की सांगा. तुम्ही आधी सांगितलं असतं तर कायतरी गिफ्ट घेऊन आले असते." म्हटलं तेव्हा सुद्धा डोळ्यात पाणी आलं. शेवटच्या दिवशी PhD ग्रुप ला शेवटचं भेटलो तेव्हा सुद्धा भरून आलं . "अब खाना कौन बनायेगा? ट्रीप प्लॅन कौन करेगा?" असं श्रुती म्हणाली तेव्हा मात्र रडू आवरलं नाही. सगळेच खूप भावुक झाले होते. अक्षरशः डोळे पुसत पुसत टॅक्सी मध्ये बसलो आणि टॅक्सी सोलापूर च्या मार्गाला लागली. 

कल्पित चं लग्न या सगळ्याच्या मध्ये आलं हा खूप मोठा रिलीफ होता. त्यामुळे सगळ्यांच्या भेटी झाल्या, एन्जॉय करता आलं. पण त्याच लग्न झालं त्या रात्री आता पुढची स्टेप म्हणजे मला निघायच आहे हे कळून खूप आत तुटल्यासारखं झालं. झोप आली नाही. मग सोलापूर ला येऊन बॅग्ज भरणे, डॉक्टर अपॉइंटमेंट, या सगळ्या गोष्टी हळू हळू सुरु होत्या. आणि जायच्या आदल्या दिवशी मात्र खूप शांत झोप लागली. बॅग्स वगैरे भरल्याने, आणि काका कांकींनी खूप छान डिनर पार्टी दिल्याने निवांत झालो होतो. 

दुसऱ्या दिवशी निघताना सुद्धा शांत वाटत होतं. अजिबात गडबड गोंधळ काही नाही. फक्त घसा तेवढा दुखत होता. आणि थोडंसं ताप आल्यासारखं वाटत होतं. विकनेस होता. काका, अर्णव आणि पजू सोडवायला येणार होते म्हणून काहीही वाटलं नाही. पण प्रवास सुरु झाला, तसं हळू हळू घसा थोडा दुखायला लागला, ताप आल्यासारखं वाटलं. त्यात न्यूज कळली कि माझी पॅरिस हुन बेलफोर्ट ला जाणारी ट्रेन कॅन्सल झाली आहे. स्ट्राईक असल्याने ट्रेन्स रद्द आहेत हा मेल आला. मग थोडासा डिस्टर्ब झालो. कारण पुढे फक्त बस हाच ऑपशन होता आणि बस पहाटे ६ वाजता पोचवणार होती मग बस स्टॉप वरून घरी कसं जायचं हा प्रश्न होता. पण बरं झालं airbnb चा मालक स्वतः गाडी घेऊन येतो म्हणाला. पण नाहक पॅरिस मध्ये हॉटेल चा खर्च वाढला. हा सगळा विचार डोक्यात चालू असताना एकीकडे अंगदुखी आणि ताप वाटतच होता. त्या सगळ्या गोंधळात काकांनी चहा साठी गाडी एका धाब्यावर थांबवली तेव्हा परत येताना मी दुसऱ्याच कार चा दरवाजा उघडला. सगळे हसले.

शेवटी रात्री चं जेवण खाण आटोपून काकांनी रात्री एअरपोर्ट ला सोडलं तेव्हा लॅब मधून यश, गोपाळ आणि योगेश आले होते. सगळ्यांना बाय करून एअरपोर्ट मध्ये शिरलो. सगळे सोपस्कार पार पडून अर्धा तास आधी गेट वर पोचलो. आणि एकदाचा सुरु झाला फ्रान्स चा प्रवास. दुखत असलेला घसा  आणि थोडासा ताप सोडला तर प्रवासात काही त्रास झाला नाही. पॅरिस ला मात्र भयंकर थंडी वाजली आणि थंडीशी जुळवून घ्यायला बराच वेळ गेला. 

सध्या हळू हळू अड्जस्ट होत आहे, नवीन गोष्टी पाहायला, शिकायला मिळत आहेत आणि मुळात हे सगळं करताना मजा येतेय ये खूप चांगलं  आहे.

त्यामुळे मुंबई ते बेलफोर्ट मध्ये जितकं भौगोलिक अंतर आहे, त्यापेक्षा कितीतरी जास्त बदल ह्या मुंबई - बेलफोर्ट प्रवासाने माझ्यात केला, आणि एक व्यक्ती म्हणून मला अंतर्बाह्य बदलून टाकलं. 

# # # 

जाणिवेबाहेरची परिमाणे

# # # # #

विज्ञाननिष्ठ जगात जगत असताना विज्ञानाच्या मर्यादा सुद्धा लक्षात घेणं गरजेचं आहे,

विज्ञानात एखादी गोष्ट सिद्ध करण्यासाठी प्रयोग असतात, आणि प्रयोगातून निघालेले निष्कर्ष एखाद्या घटनेचा कार्य-कारण भाव स्पष्ट करत असतात. पण हे निष्कर्ष आपण आपल्या पाच ज्ञानेंद्रियांमार्फत मिळालेल्या माहितीच्या आधारे काढत असतो. पण खरंच ही माहिती पुरेशी आहे? कान - ध्वनी, डोळे - प्रकाश, त्वचा - स्पर्श, नाक - गंध आणि जीभ - चव या पाच परिमाणांव्यतिरिक्त वस्तूची, पदार्थाची, घटनेची इतर परिमाणे असू शकतात आणि केवळ ते अवयव मनुष्याकडे नसल्याने आपल्याला त्या परिमाणांची जाणीव नसली तर? आता काही लोक म्हणतील आपल्याकडे अद्ययावत मोजमाप करणारी यंत्रे आहेत पण ही यंत्रे केवळ पाच ज्ञानेंद्रियांची एक्सटेन्शन्स आहेत. एखादं जाणिवेत नसलेलं परिमाण ती कशी सांगू शकतील? कारण माहितीचा संकलक शेवटी मेंदू आहे आणि मेंदू फक्त ज्ञानेंद्रियांपासून येणारी माहिती गोळा करू शकतो. 

एक फार रंजक काल्पनिक कथा आहे. कुठे वाचली ते आठवत नाही. संपूर्ण काल्पनिक आहे. एकदा एका वैमानिकाचे विमान हिमालयात कुठेतरी कोसळले. त्यातून वैमानिक कसाबसा वाचला आणि बाहेर आला. बाहेर येऊन त्याने पाहिलं, त्याच्या आजूबाजूला विचित्र लोक होते. त्यांना डोळेच नव्हते. डोळ्यांच्या जागी मांस होते. पडलेल्या विमानाचा आवाज ऐकून ते गोळा झाले होते. वैमानिकाने त्यांच्याशी बोलण्याचा प्रयत्न केला तर त्यांना चक्क वैमानिकाची भाषा अवगत होती. त्याला ते आपल्या गावाच्या मुख्य ठिकाणी घेऊन गेले. बोलताना वैमानिकाला कळलं की त्यांना दिवस, रात्र, उजेड, रंग याविषयी काडीचीही माहिती नाही. वैमानिकाने त्यांना दिवस - रात्र काय असतात आणि रंग काय असतात ते सांगायचा प्रयत्न केला. त्यांना काहीही समजलं नाही. त्यांनी शेवटी वैमानिकाला वेडं ठरवलं कारण डोळेच नसल्याने त्यांच्या शब्दकोशात सुद्धा वैमानिक बोलत असलेले शब्द नव्हते. शेवटी वैमानिकाने तो नाद सोडून दिला आणि त्यांच्याप्रमाणेच जगू लागला. गोष्ट इथे संपली. 

माहितीची देवाण घेवाण करण्याचे साधन म्हणजे भाषा. भाषा हे विचारांचं आदान - प्रदान करण्याचं एक अपुरं साधन आहे. कारण यात संवेदनांच्या आणि भावनांच्या स्वरूपात असणाऱ्या विचारांचं स्वरयंत्राद्वारे आधी एका ध्वनी मध्ये रूपांतर केलं. लिहिताना त्याचंच एका चित्रात किंवा चिन्हात रूपांतर केलं जातं. या ध्वनी किंवा चिन्हाला आपण अक्षरं आणि शब्द म्हणतो. कितीही केलं तरी कुठल्याही भाषेचा शब्दसंचय हा सीमित आहे. आणि नवीन शब्द निर्माण करण्याची प्रक्रिया किचकट आणि नॉन-स्टॅंडर्ड अशी आहे. अशा कित्येक भावना आहेत ज्या ध्वनी किंवा चिन्हामार्फत व्यक्त करता येत नाहीत. त्याला आपण इंट्रीन्सिक नॉलेज (intrinsic knowledge)/अंतर्गत माहिती  म्हणतो. ही माहिती आपल्याला कधीच कुणाशी बोलता किंवा कम्युनिकेट करता येऊ शकत नाही. उदा. गुलाबाचा सुगंध कसा असतो हे तुम्ही इतरांना कधीच कुठल्याच भाषेत समजावून सांगू शकत नाही. त्यासाठी त्या व्यक्तीला स्वतः गुलाबाच्या फुलाजवळ नाक नेणं गरजेचं आहे, अगदी तसंच कोणताही आध्यात्मिक अनुभव जसं की समाधी, निर्वाण हे फक्त आणि फक्त त्या व्यक्तीलाच जाणवू शकतं. त्यामुळेच अशा गोष्टींना वैज्ञानिक आधार असत नाही. कारण विज्ञान फक्त शब्दात व्यक्त होणारी माहिती (Extrinsic Knowledge) देऊ शकतं. 

आपणही कदाचित अशीच माणसे आहोत. विश्व काय आहे याचे संपूर्ण ज्ञान कदाचित आपल्याला कधीही होऊ शकणार नाही कारण मोजून पाच ज्ञानेंद्रिये शरीरात आहेत ज्यायोगे पृथ्वीवर आपण आजपर्यंत तरी आरामात जगू शकतो. पण अशी अनेक निनावी परिमाणे केवळ ती-ती इंद्रिये नसल्याने आपल्या जाणिवेच्या कक्षेत नाहीत आणि कधी येऊही शकणार नाहीत.

# # # # #