Sunday 24 June 2018

अदालजची बारव आणि राणी रुडाबाई

# # #

गुजरात.

अहमदाबाद शहरापासून गांधीनगरच्या दिशेने साधारण अठरा किलोमीटर गेलं, की एक अदालज नावाचं एक खेडं लागतं. एरवी अत्यंत साध्या व शांत वाटणाऱ्या खेड्यात एक खूप सुरस कहाणी दडलेली आहे. अगदी ऐतिहासिक. एक अत्यंत सुंदर बारव तेथे घडलेल्या रोमांचकारी घटनेची साक्ष देत पंधराव्या  शतकापासून वसलेली आहे. रेखीव बांधकाम असलेल्या या विहिरीची दंतकथा तितकीच गूढ आणि नाट्यमय आहे.

# # #

उत्तर गुजरात आणि राजस्थान हे पाण्याचे दुर्भिक्ष असलेले प्रदेश. जलस्रोतांचे महत्व जाणून तेथील राज्यकर्त्यांनी ठीकठिकाणी विहिरींची निर्मिती केली. या विहिरींची निर्मिती करताना स्थापत्य शास्त्राचा आविष्कार केला गेला. कारण पाण्याचे दुर्भिक्ष असलेल्या अशा प्रदेशांत विहीरीचे महत्त्व जणू एखाद्या देवालायाप्रमाणे नसते तरच नवल. म्हणून शक्यतो अशा विहिरींजवळ मंदिरेही आढळतात.

विहिरीला गुजरातीत वाव असे म्हणतात. "अदालज नी वाव" म्हणजे अदालज ची विहीर. तर या विहिरीच्या निर्मितीची कथा सुरु होते पंधराव्या शतकात. सुमारे इ. स. १४९८. पूर्वी हा प्रदेश दंडाई देश म्हणून ओळखला जायचा. येथील वाघेला कुळातील राज्यकर्ता राणा वीर सिंग याने ही विहीर बांधायला घेतली. पूर्वी हा प्रदेश केवळ पावसाच्या पाण्यावर अवलंबून असे. त्यामुळे जर एखाद्या वर्षी पाऊस कमी पडला, तर पाण्यावाचून लोकांचे हाल होत असत. यावर कायमचा उपाय म्हणून राजाने भल्यामोठ्या पाच मजली खोल व लांबरुंद विहिरीचे बांधकाम सुरु केले.

बांधकाम सुरु असताना बाजूच्या प्रदेशात राज्य करणाऱ्या मोहंमद बेगडा याने या प्रदेशावर हल्ला केला. केवळ सत्तेच्या संघर्षासाठी झालेल्या या युद्धात राणा वीर सिंग धारातीर्थी पडला. दंडाई देशाची सत्ता हाती येताच मोहम्मद बेगडा याने राणा वीर सिंग याची विधवा पत्नी राणी रुडाबाईच्या सौंदर्याविषयी ऐकले. राणी रुडाबाईचे दर्शन होताच तो तिच्या मोहात पडला. राणा वीर सिंगाच्या चितेवर सती जाण्यापासून त्याने तिला रोखले.

मोहम्मद बेगडा याने राणीला लग्नासाठी मागणी घातली. स्वाभिमानी राणीने त्याच्यासमोर एक अट ठेवली. जर अपूर्ण राहिलेल्या अदा लज च्या विहिरीचे काम बेगडा ने पूर्ण केले, तरच ती त्याच्याशी निकाह करेल. राणीच्या सौंदर्यावर भाळलेल्या बेगडा ने विहिरीचे बांधकाम करून एक अत्यंत सुंदर विहीर राणीला भेट दिली. पाच मजली पायऱ्यांची असलेल्या या विहिरीवर अत्यंत सुरेख शिल्पकला साकारली गेली होती. विहिरीच्या आवारात प्रवेश करण्यासाठी दोन प्रवेश द्वारे, प्रवेशद्वारावर कोरलेले पानाफुलांचे नक्षीदार आकार, प्रत्येक प्रवेशद्वारासमोर कोरीवकाम करून सुशोभित केलेल्या खिडक्या, हत्ती, फुले, ई. आकारांच्या दगडी पट्ट्या या सर्व बाबी विहिरीच्या सौंदर्यात भर घालणाऱ्या होत्या. विहिरीच्या भिंतींवर जलकुंभ, कल्पवृक्ष यांच्या आकृत्या कोरलेल्या होत्या. हिंदू देवी-देवतांच्या मूर्त्याही यावर कोरण्यात आल्या होत्या.





ही विहीर राणीला भेट करून बेगडा ने तिला तिच्या वचनाची आठवण करून दिली. विहिरीची पूजा होताच आपण विवाह करू असे राणीने सांगितले. वाजत गाजत, संत महात्म्यांच्या सान्निध्यात या विहिरीची यथासांग पूजा करण्यात आली. राणा वीर सिंगाचे स्वप्न राणीमार्फत पूर्ण झाले.

परंतु विवाहाच्या आधीच स्वाभिमानी असलेल्या राणीने याच विहिरीत झोकून देऊन जीव दिला. तिच्या मनात जी इच्छा होती ती तिने पूर्ण केली, शिवाय तिला नको असलेल्या बेगडाच्या संबंधातूनही सुटका करून घेतली. तर अशी आहे राणी रुडाबाई आणि अदालज च्या विहिरीची कहाणी.

# # #

Thursday 1 March 2018

एक स्मरणीय ओला राईड

# # #

    "हा, दो मिनिट रुकीये भैया, मै ATM से पैसे लेके आता हू." मी हे म्हटलं आणि माझा ओला कॅब मधील को - प्यासेंजर ही तितक्यात म्हणाला, "चलो अच्छा है, मुझे भी पैसे निकालनेही थे." वास्तविक हा को - प्यासेंजर म्हणजे एरो डिपार्टमेंट चा बहुधा जनरल सेक्रेटरी असावा. त्याला मी आधीही कुठेतरी पाहिल्याचं आठवत होतं.
"ठीक है सरजी" ओला चालक म्हणाला आणि गाडी बाजूला घेतली. 

    पैसे वगैरे काढून आम्ही गाडीत येऊन बसलो. ओला चा ड्रायवर बराच वेळ आम्हा दोघांकडेही आळीपाळीने पाहत होता. दिसायला साधारण विशीतला. पण वागण्या बोलण्यात अगदी अदब. अधून मधून काही अवघडलेले इंग्रजी शब्द. त्याचं त्याच्या लाईफ चं फ्रस्ट्रेशन तो सांगत होता. अमुक इतक्या राईड करायच्या कि मग इंसेटीव मिळतो. ओलावाले हरामखोर आहेत वगैरे. मधून मधून विषय त्याच्या कौटुंबिक ताण तणावाकडे. को - प्यासेंजर सुदैवाने दाक्षिणात्य असल्याने भाषिक अज्ञान त्याच्या पथ्यावर पडले होते. तो निवांत कानात इयरफोन घालून गाणी वगैरे ऐकत खिडकीतून बाहेर पाहत होता. 

    मी ड्रायवर च्या शेजारी बसल्याने आणि त्यादिवशी पवईहून गोरेगाव ला जायच्या रस्त्यावर भयानक ट्राफिक असल्याने तो अगदी हक्काने मला सगळं सांगत होता. माझी गोरेगाव ला मिटिंग होती आणि एका नामांकित बहुराष्ट्रीय कंपनीचे National Manager यांना मी माझ्या संशोधनासंदर्भात भेटणार होतो. वाटेवर फोन सुरु होते. आणखीही बरेच लोक त्या मिटिंग मध्ये मला प्रत्यक्ष भेटणार होते जे आजवर फक्त इमेल किंवा फोन वरून बोललेले आहेत.

    माझी उडालेली एकंदरीत धांदल पाहता त्याने मग मी काय करतो वगैरे विचारले. मी काय करतो हे त्याला समजेल असं सोपं करून सांगितलं. आणि त्याला ते समजलं. मलाही त्याचा आनंद झाला. शेवटी  बोलता सहज तो म्हणाला, "मेरेको आपको Thank you बोलनेका है." "क्यू?" मी विचारलं. "आप इतना काम कर रहे है, टेन्शन पाल रहे है, देश का फ्युचर एकदम सही बनेगा ऐसा हि काम करे तो. मै आपको काम के लिये बेस्ट लक बोलता है." 

    एवढ्यात माझं ठिकाण आलं, ट्राफिक च्या घोळामुळे मला पटकन पैसे देऊन उतरावं लागलं. "Thank you भैया" हे इतकंच त्या संक्षिप्त वेळेत मी बोलू शकलो. पण मनातल्या मनात मी त्याला किती काही बोलून गेलो. "देश का फ्युचर हम सभी को मिलकर बनाना है. हि सर्वांची सामुहिक जबाबदारी आहे. आणि त्याला मी हेही सांगायला हवं होतं, कि देशासाठी तू देखील तितकाच मूल्यवान आहेस जितका मी. एकमेकांच्या सहकार्याने हे सगळं आलबेल सुरु आहे. अर्थात हे सगळं वेळ टाळून गेल्यावर. 

    मी फोन च्या स्क्रीन वर पाहिलं, ड्रायव्हर साठी चं रेटिंग द्यायचं होतं. आपसूक मी पाच चांदण्या निवडल्या आणि स्क्रीन ऑफ करून खिशात टाकला.

# # # 

कोक-ओ-वां

# # # कोक-ओ-वां (Coq-au-vin) चा शब्दशः अर्थ होतो वाईन मध्ये शिजवलेला कोंबडा. फ्रेंच लोक त्यांच्या चीझ, वाईन, ब्रेड, चिकन, बीफ आणि पोर्क यांच...